آزمایش الک یا آزمایش دانهبندی چیست؟
آزمایش الک یا آزمایش دانهبندی تلاشی است برای بدست آوردن توزیع اندازهٔ دانهها در نمونهٔ خاک. از این آزمایش بیشتر در مهندسی عمران و مهندسی خاکشناسی استفاده میشود. همچنین آزمایش الک را دانهبندی موادّ دانهای نیز مینامند.
توزیع بزرگی دانهها معمولاً از اهمیت ویژهای برخوردار است و در رفتار مهندسی مواد دانهای تأثیرگذار است. آزمایش الک را میتوان بر روی تمام مواد آلی و غیر آلی دانهای شامل ماسه، تکه سنگهای خُرد شده، رس، گرانیت، فلدسپار، زغال سنگ، بسیاری مواد گردهای و حتی دانههای غلات نیز استفاده کرد.
برای این آزمایش از الکهای ویژهای که شبکهٔ کف آنها از سیم فولادی است استفاده میکنیم، سوراخهای کف این الکها همگی دارای اندازهٔ دقیق و مشخصاند. باید مجموعهٔ الکها را بر روی هم قرار داد، الکهای با سوراخ بزرگتر در بالا و الکهای ریزتر در پایین قرار میگیرند. پس از آن نمونهٔ خاک خشک را که تمام کلوخههای آن شکسته شده ابتدا وزن میکنند و بعد آن را بر روی الک بالایی میریزند و مجموعهٔ الکها را برای مدت معلومی (استاندارد) تکان میدهند تا دانههای خاک از آن عبور کند واضح است که دانههای با اندازه کوچکتر از سوراخهای الک عبور میکنند و دانههای بزرگتر بر روی سیمهای فولادی باقی میمانند. این روش برای دانههای درشتتر خاک منطقی است ولی برای دانههای بسیار ریز مناسب نیست زیرا دانههای بسیار ریز خاک به یکدیگر میچسبند و در نتیجه روش الک دیگر جوابهای مناسبی نخواهد داد. اگر میزان دانههای ریز خاک زیاد باشد ممکن است مجبور شویم اول از روی خاک و دانههای خشن آن آب عبور دهیم و پس از شسته شدن ذرات بزرگتر و از بین رفتن کلوخهها، شروع به الک کردن کنیم.
مجموعهای از الکهای با اندازههای مختلف در دسترس است. مرز میان ماسه و لای به دلخواه انتخاب میشود. مطابق سامانه اتحادیه دستهبندی خاک برای جداکردن ماسه از شن از الک شماره ۴# (۴ سوراخ در اینچ) استفاده میشود اندازهٔ سوراخهای این الک ۴٫۷۵ میلیمتر است. برای جدا کردن ماسه از لای و رس از الک شماره ۲۰۰# که اندازهٔ سوراخهای آن ۰٫۰۷۵ میلیمتر است استفاده میشود. مطابق استاندارد انگلیسی ۰٫۰۶۳ میلیمتر مرز میان ماسه و لای و ۲ میلیمتر مرز میان ماسه وشن است.
پس از آن نمودار نتیجههای این آزمایش را رسم میکنیم؛ از روی این نمودار میتوان نوع دانهبندی سنگدانهها را پیدا کرد. روند آزمایش الک در ASTM C ۱۳۶ انجمن آمریکایی آزمایش و مواد و AASHTO T 27 بهطور کامل توضیح داده شدهاست.
پس از آنکه الکها را به ترتیب درشت به ریز روی هم و روی دستگاه لرزاننده قرار دادیم؛ در زیر ریزترین الک باید یک سینی قرار داد تا ریزترین دانه که از الک آخر عبور میکنند در آن سینی ریخته شوند. پس از آن که الکها را به اندازهٔ کافی لرزاندیم باید سنگدانههای مانده روی هر الک را وزن کنیم.
منبع : وب گردی